Ерга улкан қотил-фазовий жисм яқинлашмоқда
ТОШКЕНТ, 6 авг – Sputnik. Ерга осмонўпар бино катталигида улкан астероид яқинлашмоқда. Бу ҳақда “Известия” нашри хабар қилди.
Хабарда айтилишича, 10 август куни 2006 QQ23 астероиди соатига 17 минг километрда ҳаракатланиб, Ердан атиги 0,049 астрономик бирлик (7,3 миллион километр)да учиб ўтади.
Таъкидланишича, бу астероидни Ерга яқин объект сифатида қараш мумкин. Бундан ташқари астероид Ердан 0,05 астрономик бирликдан қисқа масофада ўтгани учун уни хавфли астероидлар қаторига қўшиш мумкин.
Ушбу астероиднинг диаметри тахминан 570 метрни ташкил этади. Бу эса АҚШдаги машҳур Эмпайр-стейт-билдинг ўсмонўпар биноси баландлиги (443 метр)дан ҳам каттадир.
NASA’ вакилларининг қайд этишича, ҳозирда бу фазовий жисм Ерга ҳеч қандай хавф туғдирмайди. Чунки ҳар йили ўртача олтита бу катталикдаги астероид Ер олдидан учиб ўтади.
NASA ерга яқин объектларни кузатишда ва астероид хавфига қарши чоралар ишлаб чиқишда давом этади.
Пулсиз қолишдан қўрққан эркак рафиқасини илонга чақтириб ўлдирди
ТОШКЕНТ, 27 май — Sputnik. Ҳиндистоннинг Керала штатида истиқомат қилувчи эркак рафиқасини илон ёрдамида ўлдирди. Бу ҳақда India Today хабар қилди.
27 ёшли Сураж исмли эркак икки марта рафиқасининг жонига қасд қилишга ҳаракат қилди.
Биринчи марта - 2 март куни у ётоқхонасига заҳарли илонни қўйиб юборганди. Илон чақиши оқибатида аёл сал кам икки ой шифохонада даволанди.
Кейинчалик шифохонадан чиққан аёл ота-онасининг уйига олиб келинди.
7 май куни Сураж унинг хонасида қолиб, ухлаб ётган хотинининг олдига кобрани қўйиб юборди. Бу сафар аёл омон қолмади.
Кўп ўтмай, эркак ўз хотинининг мулкига эгалик қилишга ҳаракат қилади ва марҳуманинг ота-онаси бу тергов учун сабаб деб ҳисобладилар.
Фожиа олдидан Сураж заҳарли илонлар эгаларига қўнғироқ қилгани, шунингдек, интернет орқали илонларнинг ҳатти-ҳаракатини ўрганиб чиққани маълум бўлди.
Полиция маълумотларига кўра, Сураж ажрашган тақдирда мулксиз қолишдан қўрқган.
Польша нима сабабдан Россия газидан маҳрум бўлди?
(Янгиланган 16:15 28.05.2020)
Пандемия ва жуда арзон нархлар даврида Польша учун газ транзитидан озгина тежашга имкон пайдо бўлган эди, аммо, Газпром ушбу ҳудуд орқали ўтаётган газ ҳажмини чеклаб қўйди. Газ бозоридаги вазият жиддийлигича қолмоқда: Европада газнинг биржа нархи бир минг куб метр учун 46 долларгача, Осиёда эса 75 долларгача тушди, деб ёзади РИА Новости муаллифи Александр Собко.
Ҳатто Газпром ҳам, бозордаги улушини сақлаб қолиш бўйича анъанавий сиёсатига қарамай, аста-секин етказиб беришни чекламоқда. Сўнгги янгиликлардан Польша орқали транзитни тўхтатилишига эътибор бериш мумкин. Хўш, бунинг сабаби ва оқибатлари қандай бўлади?
Газ нархи пасайди
16 майда узоқ муддатли транзит шартномаси якунланди. Шу билан бирга маълум бўлдики, "Газпром" учинчи чорак учун Европа янги қоидаларига (ким ошди савдолари) мувофиқ транзит ҳажмининг 80 фоизини захирага олди. Аммо 17 майдан 1 июлгача бўлган "ойна" бўш қолди, бу ерда алоҳида ким ошди савдолари ўтказилмоқда. Газпром улар учун жуда оз миқдордаги захираларни сақлаб қўйди ва 26 майда етказиб беришни бутунлай тўхтатди. Жуда арзон нархлар даврида Польша транзитидан озгина тежашга яхши имконият пайдо бўлди. Аммо, июн ойидаги ким ошди савдосида деярли барча ҳажм (94%) яна заҳирага олинди.
LEX VAN LIESHOUT / ANP / AFP
Шуниси эътиборга лойиқки, газ нархининг бир неча баравар пасайиши, нефт бозоридаги яқинда юзага келган вазиятдан фарқли ўлароқ, макроиқтисодий барқарорликка таҳдид солмади ва рубл (нефт нархининг ўртача ўсиши шароитида) ҳатто кучайди ҳам. Бу тушунарли ҳам. Анъанага кўра, мамлакатимиз асосий бюджет - ва валюта тушумларини газ секторидан эмас, балки нефт секторидан олади. Албатта, нефт ва газ даромадлари пасайган ҳозирги шароитда ҳар бир тийин, аниқроғи, бир цент ошиқчалиқ қилмайди, аммо бу вазият унчалик кескин эмас.
Агар суюлтирилган табиий газ (СТГ) ҳақида гапирадиган бўлсак, СТГ экспорт қилишда ҳатто божи ҳам бўлмайди, "Ямал СПГ" лойиҳаси эса фойдали қазилмаларни қазиб олиш солиғидан (НДПИ) 12 йилга озод қилинган ва даромад солиғиам камайтирилган. Тармоқ газида (сотиш нархидан қатъий назар) 30% экспорт божи, шунингдек анча мураккаб формулада ҳисоблаб чиқарилган фойдали қазилмаларни қазиб олиш солиқлари мавжуд.
Аммо қувур газини экспорт қилувчиларига бироз осонроқ: жўмракни "буриб қўйиш" учун имкониятлар кўпроқ. СТГ ҳақида нима дейиш мумкин? Яқинда биз Қатарни АҚШга содиқ бўлган давлат сифатида, ўз навбатида, АҚШнинг СТГси экспортини ривожлантириш учун юқори нархларни оширишдан манфаатдор бўлиб, глобал газ бозорида ўзини янада эҳтиёткорлик билан тутишини муҳокама қилган эдик.
Тажовузкор Қатар ва эҳтиёткор АҚШ
Шунга қарамай, СТГ нинг бу йирик ишлаб чиқарувчиси ўзини жуда тажовузкор тутмоқда. Нега ундай бўлмоқда? Бу ерда қисқа ва узоқ муддатли жиҳатларни белгилаш керак.
Биринчидан, бугунги кундаги вазият. АҚШнинг СТГ экспорти аллақачон энг юқори кўрсаткичларнинг 50 фоизигача пасайиб бўлди, аммо бу ҳам ҳали кўп. Нима учун? Жанр қонунларига кўра, у тўхташи керак эди. Ташқи бозорларда (Европа Иттифоқида) газ нархи АҚШ ичидаги нархдан анча паст ёки (Осиёда) жуда яқин. Бироқ, бу рўй бермаяпти ва завод эгалари (суюлтириш учун мажбурий тўловни тўлаб қўйгач) ҳаидорлар рад этган газни ўзлари ишлаб чиқармоқдалар. Нима учун? Бунинг сабабларидан бири шундаки, суюлтириш заводларига юкни камайтириш иқтисодий жиҳатдан самарасиз бўлиб, жараён самарадорлиги кескин пасайтириб юборади.
Аммо худди шу мантиқни (ишлаб турган заводларни максимал юкланиш билан ишлатишни қолдириш истаги) Қатарнинг ўзи ва бошқа ишлаб чиқарувчилар, шу жумладан Россиянинг СТГ заводларига нисбатан ҳам қўллаш мумкин. Айни пайтда Қатарда ҳам, Россияда ҳам вазият, қўринишидан яхшироқ. Ва гап нафақат суюлтирилишига мўлжалланган газнинг арзонрлигида. Заводлар иқтисодига қазиб олиш жараёнида қўшилиб чиқадиган конденсат (жуда қўпол қазишда - нефтнинг ўта енгил фракциялари) муҳим ҳисса қўшади. Конденсат қазиб олиш газ билан бир вақтда амалга оширилади, шунинг учун СТГ ишлаб чиқармасдан туриб, фойдали конденсатни қазиб олиб сотиб бўлмайди. Конденсат туфайли, операцион қиймати (яъни капитал қўйилмалар ва илгари кафолатланган тўловлар бундан мустасно), нисбатан пастроқ бўлиб, амалдаги нархларга деярли мос келиб қолади. АҚШ бу мантиққа амал қилмайди, у ерда заводларга "қуруқ" конденсатсиз газ етказиб берилади.
Натижада, ҳатто Россия ҳам апрел ойида СТГ экспортини оширди (ўтган йилнинг апрелига нисбатан). Биринчи чоракда "Ямал СПГ"-нинг юкланиши умуман лойиҳавий қувватнинг 122 фоизини ташкил этди!
СТГ ишлаб чиқариш харажатлари
Газпром сотишда камроқ тажовузкор, аммо операцион харажатлар нуқтаи назаридан унинг экспорти нархи ҳам жуда паст. Қувурларнинг аксарияти Газпромнинг ўзинингназорати остида ёки "газни торт ёки тўла" тамойили асосида ишлайди. Жойлардаги ходимлар ҳам ҳар қандай ҳолатда ҳам маош олади. Газ тортувчи ускуналар учун ёқилғи ҳудди шу газнинг ўзидир. Натижада, ҳар минг кубометр учун нарх 50-55 долларга тушмагунча, рус зангори оловини сотиш фойдалидир (операцион харажатларни ҳисобга олиб).
Бундан ташқари, нархлар келажакда талаб ва таклиф балансига боғлиқ бўлган узоқ муддатли истиқбол ҳам муҳимдир. Янги ишлаб чиқаришлар қанчалик миқёсда қурилади?
Ва бу ерда Қатар ҳозирча тажовузкор сиёсатни намойиш қилмоқда: яқинда суюлтириш ҳажми 2025 йилга келиб ҳозирги 77 миллиондан 110 миллион тоннага ва 2027 йилга қадар 126 миллионгача етказиш режалари тасдиқланди. Бу ерда биз ерда қандайдир янгиликни кўраяпмиз деб бўлмайди. Ишлаб чиқаришни 77 миллиондан 126 миллион тоннагача етказиш режалари узоқ вақтдан бери маълум. Бу ерда гап ишнинг қачон бошланиши борасида кетмоқда. Ишлаб чиқаришни 2025 йилда бошлаш учун 2021 йилда қурилишни бошлаган маъқулроқ.
Қандай бўлмасин, Қатарнинг қувватини ўз муддатида кенгайтирилиши (ва бу қўшимча 49 миллион тонна дегани) амалга оширилса, албатта нархларга таъсир ўтказади. Бундай ҳолда, АҚШ олдинги нарх модели доирасидаги СТГ янги лойиҳаларини камида маълум бир қисмини ишга тушира олмайди. Қайсидир маънода айтишимиз мумкинки, Қатар АҚШнинг аксга олиниб қурилиши мумкин бўлган суюлтириш заводларининг бир қисмини "тортиб олиши" мумкин.
Бу биз учун нимани англатади? Россия учун газ ва СТГнинг нархи қанча юқори бўлса, шунча яхши бўлиши тушунарли. Аммо ишлаб чиқаришни кенгайтириш тўғрисида қарор қабул қилиниши нуқтаи назаридан Россия бозори учун деярли ҳеч нарса ўзгармайди. Баъзи истиснолардан ташқари, Россиянинг суюлтирилган газни истиқболли лойиҳалари энг паст таннархлилар гуруҳига киради, бу эса қурилиш тўғрисида қарорни жаҳон бозорига нисбатан эътиборни камроқ қаратган ҳолда қабул қилиш имконини беради.
Талаб кучайиши - истиқболи катта
Кўп нарса талабга боғлиқ бўлади, уни олдиндан таҳмин қилиш осон эмас. Дарвоқе, агар яқинда ("коронавирусгача") бўлиб ўтган, Tellurian СТГ заводини қуриш лойиҳаларидан бирининг тақдимотига эътибор берсак, 2025 йилга келиб бозордага 200 миллион тоннага тенг танқисликни кўришимиз мумкин. Тақдимотнинг мазмуни: қуриш, қуриш ва яна қуриш керак. Жавоб оддий - ушбу моделда суюлтирилган газга бўлган талабнинг йиллик ўсиши 9,3% (аввалги даврга нисбатан) даражасида прогноз қилинмоқда, ва бу жуда оптимистик кўринади. Шунга қарамай, айнан олдиндан башорат қилиб бўлмайдиган талаб, оҳир-оқибат келажакда нархларни белгилаб беради ва инвестицион қарорни қабул қилишда ким ҳақ ва ким ноҳақ бўлганлигини кўрсатади.
Ва албатта, янги СТГ лойиҳасида нархни белгилаш механизми бу ерда асосий омил бўлиб қолади. Америка лойиҳалар ҳам яшашга ҳақлидирлар - масалан, агар улар ўзларининг газларини АҚШдаги газнинг ички нархлари ва суюлтириш ҳизмати асосида ҳисобланадиган нархларда эмас, балки Европадами ёки Осиёда бўлишидан қатъий назар, биржа нархларида сотишлари кафолатланган бўлса. Аммо бундай арбитраж хатарларини ўз зиммасига олишга тайёрлар борми? Бошқа лойиҳалар учун узоқ муддатли шартномалар тузишда нарх белгилашни кузатиш ҳам жуда қизиқ бўлиб бормоқда: уларда спот ва нефтга боғлиқлиги бор узоқ муддатли шартномалар нисбати қандай бўлади ва СТГ нефт нархига боғлиқ қандай чегирма билан сотилади.