Фейк хабар ақл билан эмас ҳис-туйғу таъсирида ҳаракат қилишга ундайди – МДУ профессори
(Янгиланган 14:26 23.07.2020)
Фейк хабарлар кишини бир зумда ҳаяжонга тўлдиради, қонда адреналин миқдори ошади ва қандайдир ҳаракат қилиш истаги пайдо бўлади. Шу билан бирга миянинг вазиятни тўғри баҳолаш ва мантиқий қарор қабул қилиш қобилияти йўқолади.ТОШКЕНТ, 23 июл - Sputnik. МДУ сиёсатшунослик факультети профессори Андрей Манойло фейк хабарларни қандай фош этиш ва уларга қарши қандай курашиш ҳақида Sputnikка ҳикоя қилиб берди.
Фейк — бу шов-шувга эришиш мақсадида атайлаб тарқатилган ёлғон хабар. Фейк хабарлар “вирус услубида” тез тарқалиш хусусиятига эга, уни тарқатувчи аноним ёки псевдоаноним бўлиши ҳам шарт эмас. Хабарнинг фейк эканини билиб олиш ва унга қарши курашиш осон, дейди мутахассис.
Фейк хабарлар, биринчи навбатда инсон психикасига таъсир қилишга йўналтирилган. Яъни улар одамни ақл ёки мантиқ билан эмас - ҳис-туйғу ва эмоция таъсирида ҳаракат қилишга ундайди, - дейди Манойло.
Мутахассис фикрига кўра, ваҳимали ёки шов-шувли хабар кишини “зарарлайди” ва у бир зумда ҳаяжонга тўлади қандайдир ҳаракат қилиш истаги пайдо бўлади. Бундай вазиятда қонда адреналин миқдори ошади ва миянинг вазиятни тўғри баҳолаш қобилияти йўқолади.
©
Sputnik / Наталья Селиверстова
Кўп ҳолларда фейк хабарлар ахборот вакууми пайдо бўлган жойда пайдо бўлади. Масалан, бирор жойда бир муҳим ҳодиса ёки фавқулодда вазият содир бўлди, табиийки одамларда ушбу ҳақида имкон қадар қисқа вақт ичида кўпроқ ва батафсил маълумот билиб олиш эҳтиёжи пайдо бўлад. Ана шундай вазиятда ҳукумат ёки тегишли ташкилот керакли маълумотларни расман эълон қилинишини кечиктирса, пресс-релизлар эълон қилинишдан олдан бир неча инстанциядан ўтиши керак бўлса – ахборот вакууми пайдо бўлади.
Бўшлиқ тез фурсат ичида турли фейк, миш-миш ва бошқа ёлғон хабарлар билан тўла бошлайди. Орадан бир неча соат ўтганидан кейин жуда тўлиқ расмий хабар эълон қилинса ҳам – у ҳеч кимга керак бўлмай қолади, чунки одамлар аллақачон фейклар билан “тўйиб” бўлишган бўлади.
Шунинг учун фейкларга қарши курашнинг энг самарали йўли – ахборот кундалигида етакчиликни қўлга киритиб олиш, расмий нуқтаи назарни биринчилардан бўлиб одамларга етказиш.
Мутахассис тўлиқ фикрини аудиоподкастимизда тингланг.
Профессор МГУ рассказал, как распознать фейки
“Темир хотин” ва “Шайтанат” фильмлари сценарийси муаллифи Маҳмуд Тўйчиев вафот этди
(Янгиланган 14:17 03.08.2020)
Ўзбек киносининг атоқли режиссёри ҳамда сценарист Маҳмуд Тўйчиев 69 ёшида вафот этди. У “Темир хотин”, “Шайтанат”, “Катта ойи”, “Аёллар салтанати” каби фильмларга сценарий ёзган эди.ТОШКЕНТ, 3 авг — Sputnik. Ўзбек киносининг атоқли режиссёри ҳамда сценарист Маҳмуд Тўйчиев 69 ёшида вафот этди. Бу ҳақда “Ўзбеккино” матбуот хизмати хабар қилмоқда.
У “Темир хотин”, “Шайтанат”, “Катта ойи”, “Аёллар салтанати” каби фильмлар сценарийси муаллифи эди.
Маҳмуд Тўйчиев 1951 йил 26 август куни Тошкент шаҳрида туғилган. 1980 йил Бутунроссия давлат кинематография институти (ВГИК)нинг сценарий бўлимини тугатган.
Махмуд Туйчиев
Sputnik таҳририяти марҳумнинг яқинларига чуқур таъзия этади.
Ўзбекистонда фан олимпиадалари ғолибларига қанча мукофот пули берилади?
(Янгиланган 12:56 03.08.2020)
Президент қарори билан фан олимпиадаларида ғолибликни қўлга киритган ўқувчилар ва уларнинг ўқитувчилари бир марталик пул мукофотлари билан тақдирланадиТОШКЕНТ, 3 авг — Sputnik. Халқ таълими вазирлиги Ўзбекистонда фан олимпиадалари ғолиблари қандай рағбатлантирилиши борасида маълумот берди.
Президентнинг 2019 йил 3 майдаги “Иқтидорли ёшларни аниқлаш ва юқори малакали кадрлар тайёрлашнинг узлуксиз тизимини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига мувофиқ фан олимпиадалари ғолибларини рағбатлантиришнинг янги тизими жорий этилди.
Қарорга кўра қуйидаги фан олимпиадаларида ғолибликни қўлга киритган ўқувчилар ва уларнинг ўқитувчилари бир марталик пул мукофотлари билан тақдирланади: Халқаро математика олимпиадаси (International Mathematical Olympiad (IMO)), Халқаро физика олимпиадаси (International Physics Olympiad (IPhO)), Халқаро кимё олимпиадаси (International Chemistry Olympiad (IChO)), Халқаро биология олимпиадаси (International Biology Olympiad (IBO)), Халқаро информатика олимпиадаси (International Olympiad in Informatics (IOI)).
Пул мукофотари миқдори:
- 1-ўрин (олтин медаль) учун – ўқувчига базавий ҳисоблаш миқдорининг 500 баравар (111,5 млн. сўм), ўқитувчисига – 450 баравар (100,35 млн. сўм);
- 2-ўрин (кумуш медаль) учун – ўқувчига базавий ҳисоблаш миқдорининг 300 баравар (66,9 млн. сўм), ўқитувчисига – 250 баравар (55,75 млн. сўм);
- 3-ўрин (бронза медаль) учун – ўқувчига базавий ҳисоблаш миқдорининг 200 баравар (44,6 млн. сўм), ўқитувчисига –150 бараварида (33,45 млн. сўм).
Халқаро фан олимпиадалари ғолибларини тайёрлаган ўқитувчилар ва таълим муассасаси директорлари навбатдаги ўқув йили учун директор жамғармасидан қуйидагича қўшимча устама оладилар: 1-ўрин (олтин медаль) учун – 200%; 2-ўрин (кумуш медаль) учун – 175%; 3-ўрин (бронза медаль) учун – 150%.
Юқоридаги нуфузли халқаро олимпиадаларда медал билан тақдирланган ўқувчилар Олий таълим муассасаларига имтиҳонларсиз имтиёзли равишда қабул қилинади.
Асосий олимпиадаларнинг республика босқичида ғолибликни қўлга киритган ўқувчилар ихтисослик фани бўйича давлат олий таълим муассасаларига кириш имтиҳонларида максимал балл олиш ҳуқуқини берувчи ва уч йил давомида амал қилувчи сертификат тақдим қилинади. Уларни тайёрлаган ўқитувчилар эса, қуйидагича бир марталик пул мукофотлари билан тақдирланади:
- 1-ўрин (олтин медаль) учун – базавий ҳисоблаш миқдорининг 50 бараварида (11,15 млн. сўм);
- 2-ўрин (кумуш медаль) учун – базавий ҳисоблаш миқдорининг 35 бараварида (7,8 млн. сўм);
- 3-ўрин (бронза медаль) учун – базавий ҳисоблаш миқдорининг 30 бараварида (6,69 млн. сўм).
Таълим муассасаларида ўқитувчи бўлиб фаолият юритаётган халқаро олимпиадалар ғолиблари лавозим маошига 150 фоиз, асосий олимпиадалар республика босқичи ғолиблари лавозим маошига ҳар ой 100 фоизлик устама ҳақи тўланади.
Олий таълим муассасасини тамомлаган олимпиада ғолиблари Вазирлар маҳкамаси ҳузуридаги Мутахассисларни хорижда тайёрлаш ва ватандошлар билан мулоқот қилиш бўйича “Эл-юрт умиди” жамғармаси томонидан шакллантириладиган истиқболли мутахассислар захирасига киритилади.
Бундан ташқари, юқорида таъкидланган қарорга мувофиқ математика, физика, кимё, биология ҳамда информатика ва ахборот технологиялари фанларидан ҳар йили бир марта ўтказиладиган қўшимча республика олимпиадаси жорий этилган бўлиб, унинг ғолибларига қуйидагича бир марталик пул мукофотлари белгиланган:
- 1-ўрин (олтин медаль) учун – ўқувчига базавий ҳисоблаш миқдорининг 100 (22,3 млн. сўм), ўқитувчисига – 80 баравар (17,8 млн. сўм);
- 2-ўрин (кумуш медаль) учун – ўқувчига базавий ҳисоблаш миқдорининг 85 (18,9 млн. сўм), ўқитувчисига – 65 баравар (14,49 млн. сўм);
- 3-ўрин (бронза медаль) учун – ўқувчига базавий ҳисоблаш миқдорининг 70 (15,6 млн. сўм), ўқитувчисига –50 бараварида (11,15 млн. сўм).
Қолаверса, мазкур қарор билан Халқ таълими вазирлигида Фан олимпиадалари бўйича иқтидорли ўқувчилар билан ишлаш Департаменти ташкил этилган.
Департамент республика ва халқаро миқёсда ташкил қилинадиган олимпиадаларни мувофиқлаштиради, онлайн олимпиадалар ташкил қилади ҳамда мунтазам равишда иқтидорли ўқувчилар заҳирасини шакллантиради ва уларнинг мониторингини юритади.
“Вакциналар учун пойга”: Ғарб Россияни айбламоқда
Коронавирус пандемияси том маънода дунё иқтисодиётини тиз чўктирганидан бир ой ўтиб, сиёсий ва оммавий ахборот воситалари дунёсида вакциналар пойгаси деб аташ мумкин бўлган янги халқаро рақобат "жанри" пайдо бўлди. Коронавирус икки маротаба коллектив Ғарбга олиб келган яққол психологик жароҳатни ҳисобга олган ҳолда, ушбу пойгада ғалаба қозониш масаласи шунчаки сиёсий эмас, балки ҳам сиёсий, ва Ғарб жамиятининг ўз-ўзини ҳурмат қилиши нуқтаи назаридан принципиал бўлиб қолди. Европа гуманизмининг энг яхши анъаналарида тарбиялаган одам учун (замонавий дунёда бу Европалик ёки америкаликни эмас, балки совет ёки рус маълумотига эга бўлган кишини англатади) ҳозирги замонда Ғарбнинг "вакциналар пойгаси" борасида васвасасини тушуниши жуда қийин, аммо буни барчасини замонавий АҚШ ёки Буюк Британиянинг асосий соҳаси, яъни сиёсий ва тижорий PR нуқтаи назаридан тушунтиришга ҳаракат қилиш мумкин.
PR майдонида жамоавий Ғарб, шу жумладан, АҚШ ва Буюк Британияда бир нечта жиддий "коронавирус шикастлари"га дуч келди. Биринчидан, узоқ (шунингдек, "чуқур тоталитар ва баъзида қолоқ", бу Лондон ва Вашингтон сиёсатчиларининг стереотипларига кўра) Хитой эпидемияни осонроқ енгди, муаммони эртароқ тушунди ва иқтисодий зарарни самарали чеклади. Бунинг ортидан ҳатто ўз ватанпарварлари назарида ҳам, АҚШ ва Буюк Британия, шунингдек, баъзи Европа Иттифоқи давлатлари ҳам унчалик илҳомлантирувчи кўринмайди.
Коллектив Ғарбнинг ғурурига навбатдаги шикастни беихтиёр (бундай бўлиб туради) Россия етказди - коронавирусдан "Ғарбни таҳқирловчи паст даражада" ўлимлар ва тестларни оммавий ўтказилиши билан, бу Ғарб оммавий ахборот воситаларининг тишларини ғичирлатишини ва статистикани сохталаштиришининг асоссиз айбловларни келтириб чиқарди, гарчи статистика (БССТ маълумотларидан ташқари) яққол эди: Нью-Йоркда эпидемия қурбонларининг жасадлари кўчаларда музлатгичларда тўпланган ва бу тиббий ва давлат бошқаруви сифатидаги фарқни баҳолаш учун етарли.
Ва шу манзарада, талаб этиладиган харажатлар ва ҳар қандай хавф-хатарлардан қатъи назар, жамоавий Ғарб (шунингдек муайан Ғарб сиёсатчилари учун) вакцинани ишлаб чиқаришда устуворлик масаласи имидж нуқтаи назаридан жуда муҳим бўлиб қолмоқда, чунки, мисол учун АҚШ – ҳамон "дунёдаги биринчи рақамли" эканлигини кўрсатиш керак.
Шу билан бирга, Америка ОАВларини ўқиётганингизда ғалати бир туйғу вужудга келади: бирон бир партияга мансублигига қараб ва нашр эгаларининг Дональд Трампга хайрихоҳлиги бор-йўқлигига қараб, муайян нашрлар вакциналарни ишлаб чиқарадиган Америка компаниялар учун ёки Британия, Германия, ҳатто Хиндистон компаниялари ва университетлари учун ҳайрихоҳлик билдирмоқдалар, мақсад – "вакциналар пойгасида" ғалаба қозониш шарафи "тўғри" мамлакатнинг бирон бир тузилмасида бўлиши, аммо "лаънати Трамп режими" бундан сиёсий бонусларни ололмаслиги. Макро миқёсда ҳам шунга ўхшаш можаро мавжуд: НАТО ёки G7 ҳамкорлари билан билан саъй-ҳаракатларни мувофиқлаштириш ўрнига, расмий Вашингтон, баъзи немис ОАВларига кўра, Германиядан АҚШга истиқболли биотехнология компаниясини камида "суғуриб" олишга ҳаракат қилди, бу компанияда баъзи муҳим антикоронавирус ишланмалари бўлган.
AP Photo / Sakchai Lalit
Шу нуқтаи назардан, Россия ёки Хитойнинг коронавирусга қарши вакцинани яратиши ва оммавий равишда ишлатишга яқинлиги ҳақидаги ҳар қандай хабарлар Ғарб ахборот майдонида жумбуш реакцияни келтириб чиқаради, уни одатий аллергия билан эмас, балки ҳақиқий анафилактик зарба билан солиштириш мумкин.
Албатта, америкалик тиббиёт амалдорлари ҳақиқатан ҳам фақат профессионал нуқтаи назарга асосланган деб тахмин қилиш мумкин, аммо юқорида айтилганларнинг барчасини инобатга олган ҳолда, маълум бир сиёсий мантиққа эга эканлигига жиддий гумон бор. Россиянинг шу йил кузида шифокорларни оммавий эмлашни бошлаш режалари ҳақидаги хабарларга шунингдек, Хитойда эҳтимолий вакциналарни муваффақиятли синовлари ҳақидаги хабарларга расмий муносабатга мисол сифатида, The Wall Street Journal чоп этган Америка юқумли касалликлар бўйича бош мутахассиси позициясини келтириш мумкин:
"АҚШнинг юқумли касалликлар бўйича бош мутахассиси, доктор Энтони Фаучи, жума куни Конгрессда ўтказилган COVID-19 бўйича кичик қўмитасида йиғилишида АҚШ ХҲР ёки Россияда ишлаб чиқарилган вакциналарни ишлатмаслигини эҳтимолдан холи эмаслигини айтди. "Мен чиндан ҳам хитойликлар ва руслар вакцинани бировга беришдан олдин, ҳақиқатан синовлардан ўтказишадидеб умид қиламан, - деди у. Менимча, синовлар ўтказилгунга қадар вакцинани тарқатишга тайёрлигига даъво қилиш анча муаммоларни келтириб чиқаради". Шунингдек Доктор Фаучи, АҚШ вакцинани йил охиригача олишига умид қилаётганини маълум қилди".
Bloomberg бизнес маълумотлари агентлиги турли мамлакатларда эҳтимолий вакциналарнинг қиёсий таҳлилига асосланиб, Фаучи, эҳтимол, Американинг Moderna компаниясининг вакцинасига умид қилаётганини таҳмин қилмоқда.
Bloomberg-нинг рўйҳатида (ушбу мақола ёзилаётган пайтда) Россиянинг ишланмалари йўқ, бу ғарб ўқувчисида Россия имкониятлари ҳақида соҳта таассурот қолишига ва Россия вакцинаси "номаълум жойдан" пайдо бўлган хомҳаёл пайдо бўлишига сабаб бўлиши мумкин.
Ҳозирнинг ўзиданоқ "вакциналар пойгаси" қандай давом этишини тахмин қилишимиз мумкин: Россия ёки Хитой вакцинаси дарҳол хавфли деб эълон қилинади ва сохта янгиликлар жанрида тегишли маълумотлар жойлаштирилади. Шу билан бир қаторда, Ғарб аудиториясининг шубҳали қисмини ишонтириш учун тезис ҳар қандай ҳолатда ҳам вакциналар иш берса ҳам, ушбу вакциналар хитой, эрон ва рус хакерлари томонидан ўғирланган деб тахмин қилинган маълумотлардан фойдаланган ҳолда амалга оширилади, жамоатчилик фикрини тайёрлаш эса тегишли тарзда аллақачон амалга оширилиб бўлган. Ва ҳимоянинг сўнги чизиги сифатида эса Россия ва Хитойни "вакцинали миллатчилиги"да айблаш ва эпидемияга қарши курашни аллақандай халқаро рақобатнинг аналогига айлантириш истаги бўлади, аммо параллел тарзда бундай муҳим масалада Пекин ёки Москвага қарам бўлиб қолмаслик учун Ғарбда ўз вакциналарини яратиш зарурлиги ҳақида тезис илгари сурилади.
©
Sputnik / Михаил Воскресенский
Бу каби ёндашувнинг муаммоси шундаки, бундай "бошқариладиган чекиниш"нинг ҳар бир босқичида - ва инкор қилиб бўлмас ҳақиқат ҳужуми остида чекинишдан бошқа илож йўқ - Ғарб ОАВлари ўз аудиториясининг тобора кўпроқ сегментларининг ишончини йўқотади. Бу эса Россия ва Хитой дезинформациясига қарши курашиш зарурияти ҳақидаги мунтазам конференциялар ва Америка ва Европанинг тегишли тузилмаларидан аввалги мавқеини тиклаш учун кўпроқ бюджет ажратишни талаб қилиш билан якунланади. Аммо аудиториянинг ишончини йўқотиш осон, тиклаш эса қийин, шу билан бирга коронавирус Ғарб дунёсида шундоқ ҳам рўй бериб келган жамоатчилик ишончининг пасайиши жараёнини тезлаштирди. Ғарб медиа ҳудудида баралла ишора қилинадиган Россия, Хитой ва бошқа "навбатчи айбдорлар", аслида бу муаммога ҳеч қандай алоқаси йўқ ва "вакцина миллатчилигидан" ғарбий ҳамкорларимиз ўз айблари сабабли азият чекишади ва, эҳтимол, мағрур ёлғизликда.
Манба: РИА Новости.